Mikilvægt að losa sig við skömmina sem fylgir ófrjósemi

Björn Gunnar Rafnsson var 29 ára gamall þegar hann komst að því að hann ætti við ófrjósemisvandamál að stríða. Hann segir að ófrjósemisvandi karla sé allt of mikið feimnismál og að karlar þurfi að hætta að skammast sín fyrir þetta. Björn Gunnar eignaðist sitt fyrsta barn 12 árum eftir að hann byrjaði fyrst að spá í barneignum og segir að tilfinningin hafi verið ólýsanleg.

„Ég og fyrri eiginkona mín byrjuðum að reyna árið 2005, á meðan við bjuggum í London.“

Björn Gunnar áttaði sig á því að það gæti verið eitthvað vandamál þegar þau voru búin að reyna heima í heilt ár.

„Þá pantaði ég mér tíma hjá heimilislækni og fékk að fara í sæðisrannsókn. Á skýrslunni sem kom til baka stóð að fjöldi sæðisfruma væri minni en milljón. Læknirinn kunni ekki alveg að lesa úr niðurstöðunum og tilkynnti mér það að allt minna en milljón þýddi það sama og núll. Svo tilkynnti hann mér það að ég myndi aldrei geta eignast börn.“

Hann fékk í kjölfarið tilvísun á að hitta innkirtlasérfræðing. „Þar tóku við hinar ýmsu rannsóknir til þess að útiloka hin ýmsu heilkenni ásamt því að litningar mínir voru rannsakaðir. Ekkert óeðlilegt kom þar í ljós. Við fórum í eina smásjárfrjóvgun hér heima sem varð að óléttu en hún missti fóstrið á 10. viku.“

Læknirinn las rangt úr niðurstöðum

Eftir það áfall komst Björn Gunnar að hjá einum fremsta frjósemislækni í heiminum í dag en hann er staðsettur í London.

„Þar reyndum við fyrst það að ég myndi hætta að drekka í sex mánuði, sem ég gerði og við það jókst sæðisframleiðslan töluvert en ekki nóg til þess að geta eignast barn heima. í kjölfarið á þeirri tilraun fékk ég tvenn hormón sem ég átti að sprauta mig með fimm sinnum í viku í sex mánuði til þess að auka eigin framleiðslu. Þessi hormón heita LH og FSH. Ég er með skort á LH hormóninu og við þá gjöf jókst magnið enn meira.“

Að fá að vita að hann gæti hugsanlega aldrei eignast barn, var mikið áfall fyrir Björn Gunnar.

„Strax eftir niðurstöðurnar var ég í algjöru sjokki og datt í raun mjög langt niður andlega. Mín fyrsta hugsun var Darwin og þróunarkenningin. Hér væri náttúran einfaldlega að sjá um það að sigta út þá sem ekki eru hæfir til þess að fjölga sér. Vegna þess að læknirinn las vitlaust út úr niðurstöðunum, þá hélt ég lengi vel að það yrði ekkert hægt að gera fyrst að engar frumur sæjust. Ég komst samt að hinu rétta eftir að ég hitti innkirtlasérfræðingin einhverjum mánuðum seinna. Minna en milljón þýðir ekki engin framleiðsla, heldur voru einfaldlega færri en milljón frumur í hverjum millílítra. Viðmiðin eru á bilinu 15 til 20 milljónir.“

Var búinn að gefa upp vonina

Björn Gunnar segir að þetta ferli, að reyna að eignast börn, hafi verið virkilega erfitt fyrir þau bæði.

„Fyrst um sinn hafði þetta mestu áhrifin á mig en eftir fósturmissinn sá ég að hún fór mikið verr út úr þessu en ég. Ég var í háskólanámi á þessum tíma og mín leið til þess að flýja raunveruleikann var að sinna náminu illa og stunda djammið af fullum krafti. Eftir fósturmissinn sukkum við enn dýpra í skemmtanalífinu og á endanum gáfust við upp á hvort öðru eftir 13 ára samband.“

Nokkrum árum síðara byrjaði Björn Gunnar í öðru sambandi og fór þá aftur að hugsa um barneignir, eftir að hafa nánast verið búinn að gefa upp alla von.

„Árið 2014 fer ég í meðferð á Vogi og kynnist svo í kjölfarið yndislegri konu og við byrjum strax að búa saman. Ári seinna giftum við okkur og förum strax að tala um barneignir. Fram að því var ég nánast búinn að gefa það upp á bátinn að ég muni einhvern tímann eignast barn. í kjölfarið förum við til Art Medica, sem það hét þá og fengum tíma hjá lækni þar.“

Ferli konunnar strembnara

Björn Gunnar segir að í þetta skiptið hafi honum liðið mikið betur andlega.

„Það var engin óregla á mér sem ég tel hafa skipt sköpum og aftur fékk ég sömu hormónasprauturnar en í þetta skiptið sprautaði ég mig fimm sinnum í viku í heilt ár. Aftur var engin sálfræðileg aðstoð í boði en við fengum góðar móttökur og leiðsögn frá honum Snorra hjá IVF klíníkinni hér heima. Stofan breytti um nafn í miðju ferlinu en heitir svo núna LIVIO Reykjavík. Í þetta skiptið leið mér mikið betur og ég var mjög bjartsýnn á að þetta myndi heppnast í fyrstu tilraun.“

Björn Gunnar og seinni eiginkona hans eignuðust svo litla stúlku þann 16. Febrúar árið 2017.

„Meðgangan og fæðingin gengu eins og í sögu og konan stóð sig eins og hetja í sínu ferli. Í rauninni var ég samt með smá samviskubit því vandamálið var mínu megin en ferli konunnar mikið meira og strembnara þegar kemur að hormónameðferð, eggheimtu og uppsetningu á fósturvísi.“

Hann segir að eftir allan þennan tíma hafi það verið „ólýsanleg tilfinning“ að fá stúlkuna sína í fangið í fyrsta skipti. Hann segir að föðurhlutverkið sé dásamlegt. Ég er heppinn að fá að geta eytt miklum tíma með henni. Hún er rúmlega tveggja og hálfs árs í dag og við erum eins og samlokur og skemmtum okkur mikið saman.“

Það sem kom Birni Gunnari mest á óvart við foreldrahlutverkið var hversu mikið samviskubit getur fylgt þessu hlutverki. „Sama hversu vel maður gerir hlutina að þá finnst manni alltaf að maður ætti að gera betur,“ segir Björn Gunnar og hlær.

Björn Gunnar hefur síðustu ár fengið mikinn stuðning frá samtökunum Tilveru, samtökum um ófrjósemi. Hann er í dag varaformaður félagsins sem heldur nú upp á 30 ára afmæli.

 

„Tilvera eru fyrst og fremst hagsmunasamtök sem berjast fyrir réttindum þeirra sem glíma við ófrjósemi. Einnig bjóðum við upp á ýmislegt eins og fría sálfræðiráðgjöf, mánaðarleg kaffihúsakvöld, sumargrill, páskaeggjaleit og fleiri viðburði. Árið 2017 stofnaði stjórn Tilveru styrktarsjóð fyrir félagsmenn, en í þann sjóð fer allur ágóði af sölu á lyklakippu sem Hlín Reykdal skartgripahönnuður hannaði fyrir samtökin.“

Eitt af hverjum sex pörum sem þráir að eignast barn á í erfiðleikum með það. Lyklakippan táknar „1 af 6“ og vann Hlín verkefnið án endurgjalds.

„Tilgangur styrktarsjóðsins er að styrkja árlega nokkra félagsmenn vegna kostnaðar við óniðurgreiddar glasameðferðir. Hægt er að kaupa lyklakippuna í gegnum heimasíðu félagsins.“ 

Skiptir máli að standa ekki í þessu einn

Björn Gunnar segir að samtökin séu fyrir alla þá sem eru að glíma við ófrjósemi og eru enn að standa í meðferðum. „Hjá okkur er hægt að komast í heilan hafsjó af fróðleik á lokuðum spjallsiðum okkar. Svo bara skiptir svo miklu máli að vera ekki að standa í þessu einn, heldur hafa félagsskap í kringum sig.“

Hann segir að það hafi gert mikið fyrir sig að félagið sé að vekja karlmenn til vitundar um að þetta sé ekkert feimnismál og fá þá til að koma og spjalla um sín mál.

„Það er alveg einstök tilfinning að ræða þessi mál á opinskáinn hátt við einstakling sem hefur gengið í gegnum það sama og ég og hjálpa viðkomandi með að losa sig við skömmina sem þessu fylgir. Margir hafa verið enn dýpra sokknir því þeir, eins og ég i byrjun, höfðu ekki hugmynd um þá möguleika sem eru fyrir hendi fyrir karlmenn sem langar að eignast sitt eigið.“

Þó að Björn Gunnar ræði sín ófrjósemisvandamál mjög opinskátt í dag þá var þetta ekki alltaf þannig.

„Mér fannst því fylgja mikil skömm að ræða þessa hluti til að byrja með. Samt faldi ég það ekki fyrir neinum og ræddi hlutina opinskátt við þá sem vildu heyra. Eftir að ég hafði losað mig við þær hugsanir sem leituðu til mín í upphafi hvarf skömmin.“

Honum líður best að tala um vandann opinberlega á fundum.

„Því ef það er einhver í salnum að glíma minn vanda að þá veit ég að ég get hjálpað honum.“

Hin „sanna ímynd“ karlmennskunar

Björn Gunnar segir að því miður sé ófrjósemisvandi karla enn of mikið tabú til að þeir ræði það sín á milli.

„Það að geta barnað konu tengist einum af okkar grunnþörfum og telst til að vera hin eina sanna ímynd karlmennskunnar. Í augum margra er karlmennska tengd ófrjósemi á neikvæðan hátt. Á kaffistofum margra vinnustaða er rætt um svoleiðis menn sem vatnspunga eða loftpumpur.“

Hann segir að ef ófrjósemisvandamál para séu vegna karlsins, séu litlar líkur á að þeir karlmenn verði virkir í samtökunum Tilveru. Hann telur að ástæðan fyrir því sé skömm.

„Stundum er það þannig að konan skráir sig í félagið því karlmaðurinn fæst ekki til að mæta.“

Tilvera tók þá upp á því að halda kaffihúsahittinga bara fyrir karlmenn, í þeirri von að karlmenn myndu frekar tjá sig í þannig umhverfi.

„Flestir sem mætt hafa, hafa komið vegna konu sinnar en ekki sinna eigin vandamála. Ég man eftir tveimur sem mætt hafa með svipuð vandamál og ég.“

Björn Gunnar telur að umræðan þurfi að breytast og að ófrjósemi karla ætti alls ekki að vera tabú.

„Menn þurfa bara að hysja upp um sig buxurnar og hætta að skammast sín fyrir að glíma við ófrjósemi. Ég fæ oft að heyra að ég sé þetta og hitt, ég hlæ bara að því. Þessi neikvæða umræða kemur bara út frá fáfræði.“

Hann hvetur karlmenn í sömu stöðu til að skrá sig í samtökin strax í dag.

„Þið eruð ekki einir um þetta og skömmin er engin.“