Kristjáns Eldjárns minnst

Í dag eru 90 ár liðin frá fæðingu dr. Kristjáns Eldjárns, fyrrverandi þjóðminjavarðar og forseta Íslands. Í tilefni af því er efnt til hátíðadagskrár í Þjóðminjasafni Íslands sem hefst á hádegi í fyrirlestrarsal safnsins. Margrét Hallgrímsdóttir þjóðminjavörður flytur þar ávarp og fulltrúi afkomenda dr. Kristjáns Eldjárns færir að gjöf bóka- og skjalasafns hans.

Þá verður tilkynnt hver verður ráðinn til að gegna rannsóknarstöðu sem við Kristján er kennd árið 2007. Staðan hefur undangengin ár gert fræðimönnum kleift að stunda rannsóknir á íslenskum þjóðminjum og öðrum þáttum íslenskrar menningarsögu. Rannsóknarverkefnum sem unnið er að í stöðunni er ætlað að efla rannsóknastarfsemi Þjóðminjasafnsins almennt og við ráðningu skal tekið mið af rannsóknastefnu þess. Þetta ár var tekið sérstaklega fram að áhersla yrði lögð á verkefni tengd ljósmyndasögu Íslands í auglýsingu. 

Mikil gróska er í starfi myndasafns Þjóðminjasafnsins. Sífellt berast fréttir af nýjum metnaðarfullum ljósmyndasýningum og að baki hverri sýningar búa miklar rannsóknir. Myndasafnið heitir nú Ljósmyndasafn Íslands samkvæmt reglugerð sem tók gildi 1. nóvember síðastliðinn.

Áherslan í rannsóknarstöðu Kristjáns Eldjárns síðastliðið ár hefur verið á húsasögu Íslands. Í dag verða kynntar rannsóknaniðurstöður ársins 2006: dr. Anna Lísa Rúnarsdóttir mannfræðingur

Hvernig skyldi hafa verið að búa í torfbæ um miðja 20. öld? Þetta er meðal þess sem Anna Lísa velti fyrir sér, en hún rannsakaði lífið í torfbæjunum á tímabilinu 1850 til búsetuloka fram yfir 1950. Ótrúlega stutt virðist síðan ný byggingarefni leystu hin gömlu af hólmi og í tengslum við rannsókn sína tók Anna Lísa viðtöl við fjölda fólks sem man búsetu í torfbæjum. Annars staðar var farið að byggja úr timbri og steini mörgum öldum fyrr en íslenski torfbærinn þróaðist á einstæðan hátt alveg fram á 20. öld.

Nokkrir torfbæir eru varðveittir á landinu og eru flestir þeirra í vörslu Þjóðminjasafns Íslands sem annast viðhald ásamt Húsafriðunarnefnd ríkisins. Í framhaldi af erindi Önnu Lísu verður í Forsalnum opnuð sýning sem byggir á rannsóknum hennar: Á tímum torfbæja: híbýlahættir og efnismenning í íslenska torfbænum frá 1850. Myndir og textar ásamt úrvali gripa varpa ljósi á þær miklu breytingar sem urðu á þessu síðasta tímabili torfbæjanna.

Loks verður opið hús milli 13 og 16 í dag í Setbergi, nýju húsi Þjóðminjasafnsins í Suðurgötu 43. Í Setbergi eru skrifstofa þjóðminjavarðar, og fjármála- og þjónustusvið Þjóðminjasafnsins. Þar er einnig stærsta sérfræðibókasafn landsins á sviði forvörslu, safnafræði og fornleifafræði. Bóka- og heimildasafnið er opið almenningi frá 13 til 16 og þar er einnig hægt að leita upplýsinga í Sarpi, rafrænum skráningar- og gagnagrunni safnsins.

Í Sarp eru skráðar upplýsingar um safnkostinn, þjóðhætti, fornleifar, hús, örnefni og ýmsar aðrar menningarsögulegar minjar. Í Setbergi er sá hluti af rannsókna- og varðveislusviði Þjóðminjasafnsins sem snýr að Húsasafni, Þjóðháttasafni og fornleifum og þar hafa einnig aðstöðu fræðimenn sem sinna ýmsum sérverkefnum. Starfsmenn verða á staðnum og gefst gestum tækifæri til að kynnast innri starfsemi Þjóðminjasafnsins ekki síður en sýningum. Starfsmenn Ljósmyndasafnsins hafa komið fyrir í Setbergi ljósmyndum, sérvöldum úr sýningum safnsins frá síðustu árum, og sett þar upp skemmtilegar ljósmyndasýningar.

Geymslur Þjóðminjasafnsins og sá hluti rannsókna- og varðveislusviðsins sem snýr að Ljósmyndasafni, Munasafni, skráningu og forvörslu eru áfram til húsa í Vesturvör 16-20 í Kópavogi.

Kristján Eldjárn var brautryðjandi í fornleifafræði á Íslandi og í framhaldi af afmæli hans stendur Hið íslenzka fornleifafélag fyrir opnum fyrirlestri á aðalfundi í fyrirlestrarsal Þjóðminjasafnsins á morgun kl. 16. Orri Vésteinsson sagnfræðingur flytur þá erindi um rannsókn á hinni athyglisverðu miðaldakirkju á verslunarstaðnum Gásum við Eyjafjörð.