Við og við Þórður Snær Júlíusson skrifar 3. desember 2012 06:00 Vandi Íbúðalánasjóðs er gríðarlega mikill. Ríkið hefur þurft að leggja sjóðnum til 46 milljarða króna á tveimur árum og viðbúið er að enn meiri peningum þarf að fórna í hítina. Svartsýnustu raddir telja að skuldbindingar hans geti orðið allt að 200 milljörðum króna meiri en eignir hans. Til að setja þessa tölu í samhengi þá jafngildir hún því að hver einn og einasti íbúi landsins þurfi að greiða 625 þúsund krónur til að gera upp sjóðinn. Slíkt samhengi er mikilvægt vegna þess að það erum alltaf við, almenningur, sem munum greiða fyrir viðgerðina. Einu spurningunni sem er ósvarað er hvort við gerum það sem skattgreiðendur eða lífeyrisþegar. En af hverju er þetta svona? Á hverra vakt varð þessi félagslegi banki að peningalegri kjarnorkusprengju? Ljóst er að margar ákaflega vondar ákvarðanir hafa verið teknar hjá Íbúðalánasjóði. Breytingin á húsbréfakerfinu árið 2004 var líkast til afdrifaríkust. Sá sem framkvæmdi hana var Árni Magnússon, þá félagsmálaráðherra. Með breytingunum urðu skuldir sjóðsins ekki lengur uppgreiðanlegar, þótt útlán hans væru það. Þegar íslensku einkabankarnir stormuðu inn á íbúðalánamarkaðinn skömmu síðar tók fullt af fólki lán hjá þeim og greiddi upp gömul lán hjá sjóðnum, alls 240 milljarða króna á árunum 2004 til 2006. Þar sem Íbúðalánasjóður gat ekki notað þetta fé til að borga upp skuldir sínar, en þurfti að ávaxta það til að eiga fyrir vaxtakostnaði, þá fór sjóðurinn að gera tvennt. Annars vegar keypti hann greiðsluflæði tiltekinna fasteignalána banka. Hins vegar fór hann að kaupa skuldabréf útgefin af íslensku bönkunum. Þar með var Íbúðalánasjóður í raun farinn að fjármagna að hluta íbúðalán einkabankanna. Sjóðurinn hefur þurft að innleysa tugmilljarða tap vegna þessara fjárfestinga. Mikið hefur verið látið með þá ákvörðun sjóðsins að hækka lánshlutfall upp í 90 prósent árið 2004. Sú ákvörðun var út í hött en hún var ekki jafn afdrifarík og margir vilja vera láta. Það voru útlán einkabankanna, sem á svipuðum tíma fóru að gera sig gildandi á fasteignalánamarkaði, sem blésu í fasteignabóluna sem síðar sprakk í andlitið á þjóðinni. Jóhanna Sigurðardóttir, þá félagsmálaráðherra, ákvað síðan að rýmka útlánareglur sjóðsins árið 2008 með þeim hætti að hámarkslán voru hækkuð úr 18 í 20 milljónir. Samhliða var ekki lengur lánað fyrir 90 prósentum af brunabótamati heldur 80 prósentum af markaðsvirði. Þetta var galin aðgerð, sem jók þenslu fremur en að draga úr henni, líkt og lagt var upp með að gera. Á vandanum bera því margir ábyrgð. Sérstök rannsóknarnefnd um starfsemi Íbúðalánasjóðs, sem á að vera löngu búin að skila niðurstöðum sínum, mun taka á þeirri fortíð. Meira knýjandi er þó að takast á við framtíðina. Ljóst er að Íbúðalánasjóður eins og hann er í dag á ekki slíka, enda neytendur búnir að hafna með öllu einu vörunni sem hann býður upp á, verðtryggðum lánum. Það þarf því að finna honum annað hlutverk eða leggja hann niður. Samhliða þarf að ákveða hvaða hatt almenningur á að vera með á höfðinu þegar hann borgar reikninginn. Á hann að gera það strax í gegnum ríkissjóð, sem á Íbúðalánasjóð, eða fresta vandanum og gera það í gegnum lífeyrissjóðina okkar, sem eiga þorra skulda hans? Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórður Snær Júlíusson Mest lesið Ráðherrann Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Félag áhugamanna um löggæslu Agnes Ósk Marzellíusardóttir Skoðun Innflytjendur eru blórabögglar Achola Otieno Skoðun Helvítis Píratarnir Unnar Þór Sæmundsson Skoðun Vók er vont – frambjóðandi XL kærður til lögreglu Kári Allansson Skoðun Að refsa eða treysta VG? Finnur Ricart Andrason Skoðun Er „woke-ismi“ genginn of langt? Tanja Mjöll Ísfjörð Magnúsdóttir Skoðun Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun Höldum okkur á dagskrá Hópur fólks innan íþróttahreyfingarinnar Skoðun Kjósum með mannréttindum á laugardaginn Bjarndís Helga Tómasdóttir,Kári Garðarsson Skoðun
Vandi Íbúðalánasjóðs er gríðarlega mikill. Ríkið hefur þurft að leggja sjóðnum til 46 milljarða króna á tveimur árum og viðbúið er að enn meiri peningum þarf að fórna í hítina. Svartsýnustu raddir telja að skuldbindingar hans geti orðið allt að 200 milljörðum króna meiri en eignir hans. Til að setja þessa tölu í samhengi þá jafngildir hún því að hver einn og einasti íbúi landsins þurfi að greiða 625 þúsund krónur til að gera upp sjóðinn. Slíkt samhengi er mikilvægt vegna þess að það erum alltaf við, almenningur, sem munum greiða fyrir viðgerðina. Einu spurningunni sem er ósvarað er hvort við gerum það sem skattgreiðendur eða lífeyrisþegar. En af hverju er þetta svona? Á hverra vakt varð þessi félagslegi banki að peningalegri kjarnorkusprengju? Ljóst er að margar ákaflega vondar ákvarðanir hafa verið teknar hjá Íbúðalánasjóði. Breytingin á húsbréfakerfinu árið 2004 var líkast til afdrifaríkust. Sá sem framkvæmdi hana var Árni Magnússon, þá félagsmálaráðherra. Með breytingunum urðu skuldir sjóðsins ekki lengur uppgreiðanlegar, þótt útlán hans væru það. Þegar íslensku einkabankarnir stormuðu inn á íbúðalánamarkaðinn skömmu síðar tók fullt af fólki lán hjá þeim og greiddi upp gömul lán hjá sjóðnum, alls 240 milljarða króna á árunum 2004 til 2006. Þar sem Íbúðalánasjóður gat ekki notað þetta fé til að borga upp skuldir sínar, en þurfti að ávaxta það til að eiga fyrir vaxtakostnaði, þá fór sjóðurinn að gera tvennt. Annars vegar keypti hann greiðsluflæði tiltekinna fasteignalána banka. Hins vegar fór hann að kaupa skuldabréf útgefin af íslensku bönkunum. Þar með var Íbúðalánasjóður í raun farinn að fjármagna að hluta íbúðalán einkabankanna. Sjóðurinn hefur þurft að innleysa tugmilljarða tap vegna þessara fjárfestinga. Mikið hefur verið látið með þá ákvörðun sjóðsins að hækka lánshlutfall upp í 90 prósent árið 2004. Sú ákvörðun var út í hött en hún var ekki jafn afdrifarík og margir vilja vera láta. Það voru útlán einkabankanna, sem á svipuðum tíma fóru að gera sig gildandi á fasteignalánamarkaði, sem blésu í fasteignabóluna sem síðar sprakk í andlitið á þjóðinni. Jóhanna Sigurðardóttir, þá félagsmálaráðherra, ákvað síðan að rýmka útlánareglur sjóðsins árið 2008 með þeim hætti að hámarkslán voru hækkuð úr 18 í 20 milljónir. Samhliða var ekki lengur lánað fyrir 90 prósentum af brunabótamati heldur 80 prósentum af markaðsvirði. Þetta var galin aðgerð, sem jók þenslu fremur en að draga úr henni, líkt og lagt var upp með að gera. Á vandanum bera því margir ábyrgð. Sérstök rannsóknarnefnd um starfsemi Íbúðalánasjóðs, sem á að vera löngu búin að skila niðurstöðum sínum, mun taka á þeirri fortíð. Meira knýjandi er þó að takast á við framtíðina. Ljóst er að Íbúðalánasjóður eins og hann er í dag á ekki slíka, enda neytendur búnir að hafna með öllu einu vörunni sem hann býður upp á, verðtryggðum lánum. Það þarf því að finna honum annað hlutverk eða leggja hann niður. Samhliða þarf að ákveða hvaða hatt almenningur á að vera með á höfðinu þegar hann borgar reikninginn. Á hann að gera það strax í gegnum ríkissjóð, sem á Íbúðalánasjóð, eða fresta vandanum og gera það í gegnum lífeyrissjóðina okkar, sem eiga þorra skulda hans?
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun
Eldra fólk þarf Jóhann Pál sem félagsmálaráðherra – nema kannski þeir auðugustu Viðar Eggertsson Skoðun