Skoðun

Er Sigmundur Davíð lærdómur okkar af hruninu?

Jón Kalman Stefánsson skrifar
Jóhanna Sigurðardóttir er brennuvargur. Hún stendur bráðlega upp úr stól forsætisráðherra og skilur allt eftir í rúst, við skulum kasta fúleggjum á eftir henni og formæla þeim sem kusu hana fyrir fjórum árum.

Í Fréttablaðinu 30. mars síðastliðinn var stór skopmynd af Jóhönnu, hún gengur frá Alþingishúsinu, leið, jafnvel fýld á svipinn, og með hendur fyrir aftan bak, eins og henni sé sama um eldhafið, eða taki þá ekki eftir því að Alþingishúsið brennur, að það er eitt eldhaf: með þessum hætti fannst skopmyndateiknaranum við hæfi að kveðja forsætisráðherrann, með þeim skilaboðum að hún hafi gert umtalsvert meira ógagn en gagn, að hún hafi verið ógæfa fyrir þjóðina. Og samkvæmt skoðanakönnum virðist verulegur meirihluti sammála þessari túlkun teiknarans; Jóhanna hefur mælst með mjög lítið traust, og sárafáir reiðubúnir að stíga fram og mæla henni bót. Hún sem var bjargvætturinn fyrir fjórum árum, sá stjórnmálamaður sem naut yfirgnæfandi trausts, nú yfirgefur hún sviðið undir kasti fúleggja, og fullyrðinga um að hún hafi gert meira ógagn en gagn, að hún hafi jafnvel verið Íslands ógæfa.

Og hvað eigum við að segja við því?

Raunsætt mat, eða enn einn sigur sameiginlegs átaks popúlista og hagsmunaafla á borð við LÍU; enn einn sigur áróðurs yfir umræðunni hér á Íslandi?

Heiðarleiki og ábyrgð óvinur?

Fram undan eru fyrstu kosningar til Alþingis eftir að Rannsóknarskýrsla Alþingis kom út. Þessi 1.500 síðna skýrsla um aðdraganda og orsakir hrunsins hér á Íslandi er svo vönduð í alla staði, djúp af hugsun, sanngjörn í framsetningu og studd föstum rökum, að hún ætti að hafa víðtæk áhrif á umræðuna og samfélagið. Ég held að fyrstu mánuðina eftir útkomu hennar hafi margir líka hugsað í þá átt, að ekki væri mögulegt að halda áfram öðruvísi en með annað augað á skýrslunni, niðurstöðum hennar og lærdómi. Og að næsta kosningabarátta myndi litast af brýningum hennar; umræðan öll, framlag fjölmiðla, fræðimanna, almennings. Og þessi orð úr skýrslunni brennd inn í hugsun okkar:

„Íslensk stjórnmálamenning er vanþroskuð og einkennist af miklu valdi ráðherra og oddvita stjórnmálaflokka. Þingið rækir illa umræðuhlutverk sitt vegna ofuráherslu á kappræðu þar sem þekking og rökræður víkja fyrir hernaðarlist og valdaklækjum.“

Sama dag og skopmyndin birtist í Fréttablaðinu, var blaðið með viðtal við Katrínu Jakobsdóttur, menntamálaráðherra og formann Vinstri grænna. Viðtalið rataði ekki á forsíðu blaðsins, sem bendir til þess að það hafi ekki þótt nógu spennandi. Hvers vegna ekki? Ja, hugsanlega vegna þess að Katrín forðaðist stórar yfirlýsingar, sagði ekki orð um að flokkur hennar muni bjarga heimilum undan skuldum, lækka skatta, dæla fjörefni í atvinnulífið, ekkert slíkt, hún tiltók þvert á móti að hún kærði sig ekki um að taka þátt í loforðakapphlaupinu. Nú veit ég ekki hvort áherslur Katrínar séu hinar réttu fyrir íslenskt þjóðfélag, hvort það sé okkur til heilla að hafa hana áfram við stjórn, en hitt veit ég að orðræða hennar rímar vel við það sem höfundar Rannsóknarskýrslunnar lýstu eftir: að koma umræðunni upp úr morfískviksyndinu og upp á vitrænt plan. Maður veltir óneitanlega fyrir sér hvort viðtalið hafi ekki þótt forsíðuefni einmitt vegna þess að Katrín sniðgekk falleg loforð, ábyrgðarlausar yfirlýsingar. Að leið stjórnmálamanna á forsíður dagblaða, inn í fyrstu frétt ljósvakamiðla, sé sú að taka nógu stórt upp í sig, tala í fyrirsögnum, en sniðganga rök, ábyrgð og önnur leiðindi? Skyldi heiðarleiki og ábyrgð þá vera óvinur stjórnmálamannsins í kosningabaráttunni, en tækifærismennska og svimandi loforð vinur hans og leið til valda?

Nýtt ball með gamalli hljómsveit

Þegar þessar línur eru skrifaðar, virðast enn þá líkur á samsteypustjórn Framsóknar og Sjálfstæðisflokksins – sem er gamalkunnug hljómsveit. Undanfarnar vikur hefur formaður Framsóknar, Sigmundur Davíð, ekki sparað loforðin um miklu betri músík, að það verði dansað komist hann til valda, að þessi þjakaða þjóð sjái loksins til sólar – flokkurinn siglir enda með himinskautum og mælist með metfylgi. Þá verður dansað; gott ef satt reynist. Nú reynir hins vegar sem aldrei fyrr á okkur kjósendur, og fjölmiðlafólk landsins – bráðlega kemur í ljós hvort hrunið hefur kennt okkur eitthvað, hvort skýrar niðurstöður Rannsóknarskýrslunnar hafi haft eitthvað að segja.

Eða verður það ekki skylda okkar að spyrja alla þá sem bjóða sig fram til valda, sem telja sig þess umkomna að setjast í stjórn og taka ákvarðanir sem móta umhverfi okkar og framtíð, hvassra spurninga? Hljótum við ekki að segja: Hér eftir verður ófyrirgefanlegt að leyfa stjórnmálamönnum að svara í frösum, drepa rökum á dreif með morfístækni. Hljótum við ekki að segja: Enginn fjölmiðlamaður með sjálfsvirðingu má rétta hljóðnema eða upptökutæki í átt að stjórnmálamanni öðruvísi en vopnaður gagnrýnum spurningum – og jafnframt reiðubúinn að bregðast við ef viðkomandi reynir að fela hugsun sína í innantómum yfirlýsingum og frösum?

Við megum, til að mynda, ekki láta Sigmund Davíð komast upp með þá brellu að kalla Samfylkingu og Sjálfstæðisflokk „hrunflokkana“, eins og maður hefur heyrt hann gera, og þannig lauma þeirri blekkingu að fólki að Framsókn sé alls enginn hrunflokkur, heldur þvert á móti hópur hreinna sveina og hreinna meyja, hvítþveginn flokkur sem beri ekki ábyrgð á neinu. Jafnvel færustu spunameistarar eiga ekki að geta skotið Framsókn undan ábyrgðinni, sektinni; að það var hann sem, ásamt Sjálfstæðisflokki, afhenti flokksgæðingum bankana og gaf þeim frjálsar hendur, hann sem kom 90 prósenta húsnæðislánum í gegn, og sem eyðilagði hið mikla Lagarfljót með því að hundsa gróflega viðvörunarorð vísindamanna – það eru Framsókn og Sjálfstæðisflokkurinn sem framar öllum öðrum flokkum eiga að taka þessi orð Rannsóknarskýrslunnar til sín, og læra af þeim:

„Skortur á fagmennsku og vantrú á fræðilegum röksemdum er mein í íslenskum stjórnmálum.“

Lærdómur okkar af hruninu?

Hafa Framsókn og Sjálfstæðisflokkurinn lært eitthvað af mistökum sínum, boða þeir nýja hugsun, nýjar aðferðir, vilja þeir hafa fagmennskuna að leiðarljósi og hafna valdaklækjum og rökræðulist? Ef svarið er nei – nálgast það þá ekki sjálfseyðingarhvöt að leiða flokkana aftur til valda? Og sýnir að við lærðum ekkert af brjálæði og græðgi góðærisins, og öll vinna og framlag Rannsóknarskýrslunnar því til einskis? Að okkur er ekki viðbjargandi; að við getum farið að telja niður í næsta hrun.

Það ískyggilega er, ef maður tekur mið af síðustu misserum, og upphafi kosningabaráttunnar, að Framsóknar– og Sjálfstæðisflokkurinn virðast koma hinir sömu til baka, eins og það hafi ekki orðið neitt hrun, og aldrei nein Rannsóknarskýrsla gefin út, eða hvernig á að túlka það öðruvísi þegar Illugi Gunnarsson, einn helsti leiðtogi Sjálfstæðismanna, segir að það hafi verið einstaklingar sem brugðust, ekki flokkurinn, sumsé, ekki stefnan, ekki aðferðin? Og hvernig ber þá að túlka það að þeir taka ríkisrekna frjálshyggjupostulann, Hannes Hólmstein, sannarlega einn af höfundum hrunsins, enn þá alvarlega? Og hvað lesum við síðan úr nýlegri auglýsingu þar sem konum á lista flokksins, með Hönnu Birnu í miðju, er raðað upp og undir þeim texti varðandi ráðstöfunartekjur heimilanna – undirstrikar það ekki að flokkurinn er enn rammlega bundinn á klafa gamalla viðhorfa, nefnilega að það séu konurnar sem sjá um heimilin, karlarnir um þjóðfélagið? Enn þá flokkur karlmanna og Hannesar Hólmsteins, enn þá flokkur LÍU og sannleika stórra virkjana, þrátt fyrir dautt Lagarfljót? Enn þá nákvæmlega sami flokkur og fyrir hrun. Við megum þá búast við sviplíkum mistökum, og óhætt að setja Rannsóknarskýrsluna í pappírstætarann. Fari kosningar eins og spár benda til, þá felum við framtíð okkar á hendur gömlu valdaflokkunum, og þá undir forystu Sigmundar Davíðs sem hefur á síðustu árum því miður gerst ítrekað sekur um talsverða tækifærismennsku; er Sigmundur Davíð kannski lærdómur okkar af hruninu?




Skoðun

Skoðun

Nálgunarbann

Fjölnir Sæmundsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar

Sjá meira


×